اهداف بلاغى حذف مبتدا در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش پژوه مقطع کارشناسی زبان و ادبیات عرب، از کشور ایران، مجتمع آموزش عالی بنت االهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

ذکر گفتار و ارکان جمله اصل محسوب می‌شود؛ زیرا مهمترین وسیله برای رساندن معانی مختلف به ذهن شنونده ارکان جمله است، اما وسایل بلاغی دیگری نیز وجود دارد که به آن هدف می‌رسد. ممکن است برخی موارد از ذکر گویاتر باشد. یکی از مهمترین آنها روش حذف است که یکی از دو نوع اختصار است که در مباحث معناشناسی در بلاغت عربی قرار می‌گیرد. حذف هم در واژگان و هم در جملات با دستیابی به یک یا چند هدف بلاغی مرتبط است. یکی از لغات حذف شده در زبان عربی مبتداست که گفتار در جمله اسمی براساس آن ساخته شده است. پژوهش حاضر مهمترین اهداف حذف مبتدا در قرآن کریم را بررسی می‌کند و در روشن کردن برخی از روش‌های بلاغی و ذکر مهمترین اهداف حذف به­روش تحلیلی-توصیفی خلاصه می‌شود. پس از استنباط آیاتی از سور مختلف قرآن کریم اهداف مهم برای حذف مبتدا روشن می­شود که عبارتند از: جلوگیری از دستکاری به­دلیل کمبود وقت و موقعیت، به­دلیل ظاهر و شهرت، اختصار، جلب توجه به اخبار، ستایش و سرزنش و تسریع در شادی و بدبختی.
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم (1380). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    1. آلوسی، شهاب­الدین محمود‌بن عبدالله الحسینی (1415هـ.ق). تفسیر الآلوسی- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. محقق: عبدالباری عطیه، علی. بیروت: دار‌‌الکتب العلمیه.
    2. الاندلسی، ابوحیان (1422هـ.ق). تفسیر البحر المحیط. بیروت: دار‌الکتاب العلمیه.
    3. البغوی، ابومحمد محیی السنه الحسین‌‌بن مسعود‌بن محمد الفراء الشافعی (1420هـ.ق). تفسیر البغوی (معالم التنزیل فی تفسیر القرآن). محقق: عبدالرزاق المهدی. بیروت: دار‌‌احیاء التراث العربی.
    4. البیضاوی، ناصرالدین ابوسعید عبدالله‌بن عمر (بی­تا). تفسیر البیضاوی (انوار التنزیل و اسرار التأویل). بیروت: دار‌الفکر.
    5. الثعلبی، ابواسحاق احمد (1422هـ.ق). التفسیر الثعلبی. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    6. الجرجانی، ابوالحسن علی‌‌بن محمد (1403). التعریفات. بیروت: دار‌‌الکتب العلمیه.
    7. الجوهری، ابونصر (1407هـ.ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه. محقق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار‌‌العلم للملایین.
    8. الرازی، ابوعبدالله فخرالدین (1420هـ.ق). تفسیر الرازی. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    9. الرمانی، ابوالحسن (1976). النکت فی اعجاز القرآن، محقق: محمد خلف­الله، محمد زغلول سلام. مصر: دار‌‌المعارف.
    10. الزَجاج، ابراهیم‌بن السری‌بن سهل (1408هـ.ق). معانی القرآن و اعرابه. محقق: عبدالجلیل عبده شلبی. بیروت: عالم الکتب.
    11. الزرکشی، ابوعبدالله (1376). البرهان فی علوم القرآن، محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم. القاهره: دار‌احیاء الکتب العربیه.
    12. الزمخشری، ابوالقاسم جارالله (1407هـ.ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار‌الکتاب العربی.
    13. السبکی، ابوحامد بهاءالدین احمد‌بن علی‌بن عبدالکافی (1423هـ.ق). عروس الافراح فی شرح تلخیص المفتاح. بیروت: المکتبه العصریه للطباعه و النشر.
    14. السکاکی، ابویعقوب یوسف‌‌بن ابی­بکر‌بن محمد‌بن علی الحنفی (1407هـ.ق). مفتاح العلوم. محقق: نعیم زرزور. بیروت: دار‌‌الکتب العلمیه.
    15. السلمی الدمشقی، عبدالعزیز‌بن عبدالسلام (بی­تا). الاشاره الى الایجاز فی بعض انواع المجاز. المدینه المنوره: المکتبه العلمیه.
    16. سیبویه، عمرو‌‌بن عثمان (1408هـ.ق). الکتاب. محقق: عبدالسلام محمد هارون. القاهره: مکتبه الخانجی.
    17. الشوکانی الیمنی، محمد‌بن علی (1414هـ.ق). فتح القدیر. دمشق: دار‌‌ابن کثیر.
    18. الطبری، ابوجعفر محمد‌بن جریر‌بن یزید الاملی (1420هـ.ق). تفسیر الطبری (جامع البیان فی تأویل (القرآن). محقق: احمد محمد شاکر. دمشق: مؤسسه الرساله.
    19. عتیق، عبدالعزیز (1430هـ.ق). علم المعانی. بیروت: دار‌‌النهضه العربیه.
    20. العسکری، ابوهلال الحسن‌‌بن عبدالله (1419هـ.ق). الصناعتین الکتابه و الشعر. محقق: علی­محمد البجاوی، محمد الفضل ابراهیم. بیروت: المکتبه العنصریه.
    21. الفراهیدی، بوعبدالرحمن (بی­تا). العین. محقق: مهدی المخزومی، ابراهیم السامرائی. بیروت: دار‌مکتبه الهلال.
    22. فیروزآبادی، مجدالدین (1426هـ.ق). القاموس المحیط. بیروت: مؤسسه الرساله للطباعه و النشر و التوزیع.
    23. القزوینی، محمد‌بن عبدالرحمن (1414هـ.ق). الایضاح فی علوم البلاغه. محقق: محمد عبدالمنعم خفاجی. بیروت: دار‌‌الجیل الطبعه.
    24. محیی­الدین دیب، احمدقاسم (2003). علوم البلاغه (البدیع و البیان والمعانی). طرابلس: المؤسسه الحدیثه للکتاب.
    25. المؤید بالله، ابوادریس (1423هـ.ق). الطراز لاسرار البلاغه و علوم حقائق الاعجاز. بیروت: المکتبه العنصریه.
    26. المیدانی الدمشقی، عبدالرحمن حبنکه (1416هـ.ق). البلاغه العربیه. دمشق: دار‌‌القلم.
    27. الهاشمی، السید احمد (1999). جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع. بیروت: المکتبه العصریه.
    28. الواحدی، ابوالحسن علی‌‌بن احمد (1415هـ.ق). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. محقق: صفوان عدنان داوودی. دمشق: دار‌‌القلم.